دسترسی ها

به گزارش مکریان بوکان آنلاین از کردپرس؛ «عبدالرحمان لطیف اسماعیل» مشهور به «گیو موکریانی»، تاریخ نگار کرد قرن بیستم،  است که در سال ۱۹۰۳در مهاباد به دنیا آمد. او در دوازده سالگی به شهر حلب در سوریه نزد برادرش «حسین حزنی موکریانی» دیگر ادیب برجسته کُرد، می رود و در سال ۱۹۲۲به کمک برادرش چاپخانه ایی به نام (چاپخانەی زاری کرمانجی) در شهر رواندوز راه اندازی می کنند.

در سال ۱۹۲۶ زمانی که برادرش حزنی موکریانی مجله (زاری کرمانجی) را منتشر می کرد، ماموستا «گیو» به عنوان سرپرست اجرایی این مجله مشغول به کار شد و بعدها با سفر به هولیر چاپخانه رواندوز را که از برادرش برای او به جا مانده بود به هولیر منتقل و آن را چاپخانه «کوردستان» نام گذاری می کند و توسعه می دهد و در سال ۱۹۳۴ هم مجلکه (روناکی) را چاپ می کند.

در کنار فعالیت نشر که در آن زمان از لحاظ اقتصادی چندان پر رونق نبود، به حرفه عکاسی مشغول شد و نزد یک استاد ارمنی اصول عکاسی را هم فرا گرفت و در این حوزه نیز سرآمد شد. تصویر بسیاری از شاعران و ادبیان معاصرش همانند اساتید؛ «پیره میرد»، «قانع» و «فایق بیکس» و بسیاری دیگر از ادبا که امروز در دسترس است توسط استاد گیو موکریانی گرفته و چاپ شده است.

بعدها به مهاباد بازمی گردد و در آنجا مشغول حرفه عکاسی می شود و همزمان زبان فرانسوی هم تدریس می کند، اما مدتی بعد دستگیر و زندانی می شود. پس از آزادی از زندان، در مهاباد ازدواج می کند و صاحب دو دختر می شود. حکومت پهلوی وقت، اندیشه و فکر و تلاش و ممارست استاد در راستای فرهنگ و زبان کردی را بر نمی تابد و بار دیگر او را روانه زندان می کنند. اینبار «قاضی محمد» وساطت کرده و آزادی گیو را از زندان فراهم می کند. در نهایت راهی شهر رواندوز در کردستان عراق می شود و بعدها در شهر هولیر سومین دخترش؛ دکتر کردستان مکریانی به دنیا می آید.

استاد گیو موکریانی، اولین تاریخ نگار کرد در قرن بیستم محسوب می شود که پانزده سال تمام تلاش کرد تا اطلاعات تاریخی مربوط به تاریخ ملت کرد را به زبان های مختلف عربی، هندی، ترکی، فارسی، فرانسوی و روسی جمع آوری کند چرا که او به خوبی به این زبان ها مسلط بود و از این زبان ها مطالب بسیار ارزنده ای را هم به زبان کردی ترجمه کرده است.

در سال ۱۹۵۴، زمانی که نیم قرن از عمر با عزتش را سپری کرده بود مجله (ھەتاو) را منتشر کرد، مجله ایی ادبی- اجتماعی که در قالب دو هفته نامه تا سال ۱۹۶۰میلادی ۱۸۸شماره از آن منتشر شد.

«گیو موکریانی» همچنین  در آن سال ها موفق شد ۲۰۰جلد کتاب از شاعران و نویسندگان را در چاپخانه اش به نام چاپخانه (کوردستان) به چاپ برساند. او معتقد بود؛ «کارنامه تلاش های هر فردی برای وطنش در نهایت معرف آن شخص خواهد بود» و بر همین اساس در طول زندگی پر بار خود، خود را وقف زبان و ادب کردی کرد. او در زمره فرهنگ نویسی نیز دستی بالا داشت.

 از آن جمله می توان به کتاب های فرهنگ (رابه ر) از عربی به  کردی، فرهنگ (کولکە زیرینە) کردی، عربی، فارسی، فرانسوی و انگلیسی که در سال های ۱۹۵۵ تا ۱۹۶۶ چاپ شد و فرهنگ (مه هاباد) که فرهنگی کردی- عربی با ۳۰ هزار لغت است و اولین بار در سال ۱۹۶۱ به چاپ رسید، اشاره کرد.

همچنین فرهنگ (کوردستان)، در ۴۰۰صفحه که همه گویش های زبان کردی را در بر می گیرد و فرهنگ (نوبەرە) از عربی به کردی که شامل ۲۵ هزار کلمه است و در سال ۱۹۸۶به چاپ رسید. استاد گیو موکریانی  با این دستاورد در فرهنگ نویسی نشان می دهد که واژه ها جزیی جدایی ناپذیر زندگی او بودند و او برای جمع آوری این حجم از واژگان کردی سال ها در تلاش بوده است.

 از دیگر آثار این نویسنده کرد، می توان به کتاب(میژوی ویژە) اشاره کرد که به عنوان نسخه خطی باقی مانده و اطلاعات زیادی در مورد نویسندگان، شاعران و اندیشمندان کرد، همراه با خلاصه ای از زندگی این شخصیت ها در بر داشت. همچنین کتاب فرهنگ نام ها تحت عنوان(ناوی کچان و کورانی کوردی) که در سال ۱۹۵۸به چاپ رسانده است.

در نهایت  «گیو نامە» و «که شکولی گیو» نیز دو کتاب دیگر از ماموستا گیو موکریانی است که کتاب دوم در سال ۱۹۸۶به همت دکتر «کردستان موکریانی» دختر استاد منتشر شد.

ماموستا «گیو» و «سید حسین حزنی موکریانی» برادرش، در عرصه روزنامه نگاری کردی هم پیشتاز بودند. آنها اولین مجله در تاریخ روزنامه نگاری کردی را به نام (زاری کرمانجی ۱۹۲۶ – ۱۹۳۲) در ۲۴ شماره در شهر رواندوز، مجله  (روناکی ۱۹۳۵ ) در ۱۱شماره در هولیر، مجله (هەتاو ۱۹۵۴ – ۱۹۶۰)  در ۱۷۹ شماره در هولیر چاپ کردند.

درخت روزنامه نگاری کردی، در سایه فعالیت های پرشمار این دو برادر ادیب خستگی ناپذیر شاخ و برگ گرفت و قد کشید. به همت ماموستا گیو موکریانی بود که کتاب های کردی از شاعران و نویسندگان کرد در چاپخانه او چاپ شد و به فروش رفت،  نام های کُردی برای کودکان کُرد از روی فرهنگ نامگذاری کودکان انتخاب شد و مردم از طریق کتاب ها و مجلات کردی این ستاره درخشان ادب کردستان، با فرهنگ و ادبیات کردی آشنا شدند.

استاد «گیو موکریانی» پس از سال ها فعالیت در عرصه فرهنگ و ادب، دنیای واژه ها و نشر و چاپ را در سن ۷۴سالگی تنها گذاشت و در دوم مرداد ۱۳۵۶ شمسی برابر با  ۱۹۷۷ میلادی در هولیر بر اثر بیماری قلبی درگذشت. اما کارنامه درخشان این عالم برجسته تا ابد بر تارک فرهنگ و ادب کُردی می درخشد.

• نویسنده : تانیا شعفی